ناوه‌ڕۆك
ژیاننامە
برایان ئێدوارد کۆکس (بە ئینگلیزی: Brian Edward Cox)، گەردوونناسی ئێستا و مۆسیقاژەنی پێشووە، پڕۆفیسۆری فیزیای گەردیلە لە قوتابخانەی فیزیا و ئەستێرەناسی لە زانکۆی مانچستەر و پڕۆفیسۆری کۆمەڵگای شاهانەیە. زیاتر بۆ ڕای گشتی بە پێشکەشکاری بەرنامە زانستییەکان ناسراوە.
کۆکس بە بەرنامەسازی زانستی بی بی سی (BBC) لەلایەن هەردوو دەیڤد ئەتنبۆرۆ و پاتریک مۆر وەسف کراوە. پێش پیشەی ئەکادیمی بۆ باندی بەریتانی ژەنیاری ئامێری ئۆرگ بوو.
ژیانی تایبەتی
کۆکس لە ٣ی ئازاری ١٩٦٨ لە نەخۆشخانەی ڕۆیاڵ ئۆڵدهام لەدایکبووە، دواتر لە ساڵی ١٩٧١ لە نزیک چاددێرتۆن ژیاوە. لە ساڵی ٢٠٠٣ هاوسەرگیری لەگەڵ پێشکەشکاری زانستی ئەمریکا گیا میلینۆڤیچ کرد. ئەوان کوڕێکیان هەیە کە لە ساڵی ٢٠٠٩ لەدایکبووە و میلینۆڤیچ کوڕێکی لە پەیوەندی پێشووەوە هەیە. خێزانەکە ئێستا لە باترسیا دەژین.
کۆکس ناوی ئایینەکەی ڕەت کردەوە و ڕایگەیاند کە هیچ باوەڕێکی تایبەتی نییە. لە ساڵی ٢٠٠٩دا بەشداری کرد لە کتێبی خێرخوازی ڕێبەری ئەیثیست بۆ کریسمس. پشتیوانێکی دیاری مرۆڤدۆستەکانی بەریتانیایە. کۆکس لە مانگی حوزەیرانی ٢٠١٩دا ڕوونی کردەوە کە ناتوانێت دڵنیا بێت کە خودا نییە و زانست ناتوانێت وەڵامی هەموو پرسیارێک بداتەوە.
کۆکس لایەنگری یانەی تۆپی پێی ئۆڵدهام ئەتلەتیکە و بلیتی وەرزێکی لە یانەکە گرتووە، لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کرایگ بێزلی لە پشتی نێتەوە لە کانوونی دووەمی ٢٠٢١ باسی بیرەوەرییە سەرەتاییەکانی لەگەڵ ئەو یانەیە کرد.
ژیان و پەروەردە
کۆکس لە ساڵی ١٩٧٩ تا ١٩٨٦ لە قوتابخانەی ڕێزمانی هێلمی سەربەخۆ بەشداری کردووە. لە چەندین چاوپێکەوتندا و لە ئەڵقەیەکی (سەرسامی گەردوون)دا ڕایگەیاندووە کە کاتێک تەمەنی ١٢ ساڵ بوو کتێبی (کۆسمۆس) لەلایەن کارڵ ساگان هاندەرێکی سەرەکی بوو بۆ ئەوەی ببێت بە زانایەکی فیزیایی. لە بەرنامەی (جۆناسان ڕۆس) وتی کە بە خراپی لە تاقیکردنەوەی ئاستەکانی بیرکاریدا دەرچووە.
مۆسیقا
لە ساڵانی ١٩٨٠ و سەرەتای ١٩٩٠ەکان کۆکس لەگەڵ گرووپی (ڕۆک دێری) ژەنیاری ئامێری ئۆرگ بوو. لە ساڵی ٢٠١٥ وەک ئامێری ئۆرگ ژەنی میوان دەرکەوت لە ماوەی نمایشێکی ڕاستەوخۆی گۆرانی (ڕووخساری بێدەنگت) لەلایەن گرووپی (New Order). کۆکس پێشەکی ئۆرکێسترای (مانۆڤێرس)ی لە ژیاننامەی تۆخ (OMD) نووسی، وا خۆی نیشان دا کە داهاتوو واتە ساڵی (٢٠١٨) ببینێت، کە لە تەمەنی گەنجیدا هاندەرێکی باندەکە بووە، لە گۆرانییەکانیان وتی : ”ئەوان کەسایەتی منیان دروست کرد و هانیان دام بۆ ئەوەی مۆسیقا دروست بکەم”.
خوێندنی باڵا
کۆکس لە ماوەی پیشەی مۆسیقادا لە زانکۆی مانچستەر بەشی فیزیای خوێندووە. بڕوانامەی بەکالۆریۆسی زانستی بەدەست هێنا لەگەڵ شەرەفی پۆلی یەکەم، دکتۆرای فەلسەفەی لە فیزیای گەردیلەی وزە بەرز لە زانکۆی مانچستەر تەواو کردوور. توێژینەوەکەی کە دەربارەی لێکدابڕانی دووانی لە گواستنەوەی تەوژمی گەورەدا بوو لەلایەن ڕۆبن مارشاڵەوە سەرپەرشتی کرا. توێژینەوەکەی لەسەر بنەمای تاقیکردنەوەی (ئێچ ١) لە هادرۆن ئەلێکترۆن رینگ ئانلاج (HERA) خێراکەری گەردیلە کرد کە لە تاقیگەی دی ئێس ئای لە هامبورگی ئەڵمانیا ئەنجامی دا.
پیشە و توێژینەوە
کۆکس لە تاقیکردنەوەی (ATLAS)ی بەریەکخەری گەورەی هادرۆن (LHC) لە تاقیگەی سێرن لە نزیک شاری جنێف کاری کرد. پێشتر لە زانکۆی شاهانە و ئەنجومەنی توێژینەوەی فیزیایی و ئەستێرەناسی (PPARC) پلەی پێشکەوتووی لە توێژینەوەدا گرتووە.
کۆکس چەند کتێبێکی لەسەر فیزیا لەگەڵ جێف فۆرشاو نووسیوە لەوانە (بۆچی E=mc^2؟) و (گەردوونی کوانتەم). سەرپەرشتی چەندین خوێندکاری دکتۆرای کردووە بۆ تەواوبوون کە یەکێک لەوانە تامسین ئێدواردزە.
پەخشکردن
کۆکس لە چەندین پرۆگرامی زانستیدا بۆ ڕادیۆ و تەلەفیزیۆنی BBC دەرکەوت، لەوانە (سێبەرەکەی ئەنیشتاین، زنجیرەی ئاسۆیی بی بی سی، تاقیکردنەوەی شەش ملیار دۆلار، چی لەسەر زەوی لە کێشیدایە؟، ئایا دەزانیت کات چییە؟، ئایا دەتوانین ئەستێرەیەک لەسەر زەوی دروست بکەین؟).
کۆکس هەروەها زنجیرەیەکی سێ بەشی بی بی سی بەناوی (زانست بریتانیکا) پێشکەش کرد کە بەشداری زانایانی بەڕیتانی لە ماوەی ٣٥٠ ساڵی ڕابردوودا دەردەخست، هەروەها پەیوەندی نێوان زانستی بەڕیتانی و تێگەیشتنی گشتی لەو نێوەندەدا.
لە تشرینی دووەمی ٢٠٠٩ـەوە کۆکس لەگەڵ کۆمێدی (ڕۆبن ئینسی) بە هاوکاری ڕادیۆی بی بی سی ٤ بەرنامەی (گۆڤاری زانستی کۆمێدی، قەفەزی مەیموونی بێ کۆتایی) پێشکەش کردووە. لە ساڵی ٢٠١٩ لەگەڵ "شاون کیڤن" پڕۆگرامی نانی بەیانی مۆسیقای بی بی سی ٦ و پشووی پاشنیوەڕوانی پێشکەش کردووە، هەروەها لە بەرنامەکانی تایبەتمەندی هەفتانە و کریسمسی ساڵانەی تایبەت بە کیڤنی و برایان ئینۆ بەشدارییەکانی دەبینرا.
کۆکس ڕاوێژکاری زانستی فیلمی خەیاڵی سەنشاین بوو. لە بڵاوکردنەوەی دی ڤی دیدا ڕوونکردنەوەیەکی دەنگی پێشکەش کرد کە تیایدا باسی ڕاستی زانستی و ناڕاستی دەکات کە لە فیلمەکەدا وێنا کراوە.
لە ١٤ـی تشرینی دووەمی ٢٠١٣ بی بی سی ٢ زانستی دکتۆری پەخش کرد کە لە ئاهەنگی ٥٠هەمین ساڵیادی (دکتۆر کێیە؟)دا بوو تیایدا کۆکس نهێنییەکانی گەشتی کاتی چارەسەر دەکرد. وانەکە لە پەیمانگای شاهانەی شانۆی وانەبێژی فارادی تۆمار کرا، دواتر بی بی سی بڵاوی کردەوە کە لەلایەن کۆکسەوە پێشکەش کراوە.
لە ساڵی ٢٠١٧ کۆکس لە پرۆگرامی تەلەڤزیۆنی منداڵانی (پۆستمان پات) لەگەڵ پڕۆفیسۆر ڕایان فارۆو پسپۆڕی بۆشایی ئاسمان دەرکەوت.
ڕوانگەی سیاسی
کۆکس نیگەرانییەکانی خۆی سەبارەت بە ڕیفراندۆمی جیابوونەوەی بەریتانیا لە یەکێتی ئەورووپا دەرخست و وتی کە هەست دەکات ئەوە "لاوازکردنی کارلێککردنمانە لەگەڵ وڵاتانی دراوسێمان ناتوانێت ببێتە ڕێبازی ڕاست”. ڕۆژی ٢٣ی حوزەیرانی ٢٠١٨، ڕێپێوانی دەنگدانی خەڵک لە لەندەن بە بۆنەی دووەمین ساڵیادی ڕیفراندۆمەوە بۆ جێهێشتنی یەکێتی ئەوروپا بەڕێوەچوو، کۆکس تویتێکی کرد “ئەگەر دەنگی خەڵک لەسەر مەرجەکانی دەرچوونێکی ناسراو ئەنجام بدرێت و زۆرینەی فەرماندار بەجێ بهێڵن، من بە بڕیاری ئاگادار و یەکلایی کەرەوە دەیگەڕێنمەوە”.
فیلمۆگرافی
ئەڵقەکانی پێشکەشکاری:
- هاوکێشەی ژیان و مردن، ئەنیشتاین (٢٠٠٥)
- سیمفۆنی ناتەواوی ئەنیشتاین (٢٠٠٥)
- تاقیکردنەوەی شەش ملیار دۆلار (٢٠٠٧)
- چی لەسەر زەوی هەڵەیە لەگەڵ ڕاکێشان؟ (٢٠٠٨)
- ئایا دەزانیت کات چییە؟ (٢٠٠٨)
- مەکینەی بیگ بانگ (٢٠٠٨)
- دەتوانین ئەستێرەیەک لەسەر زەوی دروست بکەین (٢٠٠٩)
- سەرسامی سیستمی خۆر (٢٠١٠)
ئەڵقەکانی پێشکەشکاری زانست:
- شێواز و شێتی
- دڕندەی فرانکشتاین
- پارە
- پێشکەشکاری جیهانی مرۆڤ، بی بی سی دوو
- بۆشایی، کات) ڤیدیۆیی، پێشکەشکار لە بی بی سی چوار
- سروشت، بی بی سی یەک (٢٠١٦)
- ژیانی گەردوون، پێشکەشکار لە ئەی بی سی (٢٠١٧)
- پێشبڕکێی سەدەی ٢١ بۆ پێشکەشکاری بۆشایی، بی بی سی دوو (٢٠١٧)
- هەسارەکان، بی بی سی دوو (٢٠١٩)
- سەرکێشییەکانی برایان کۆکس لە بۆشایی و کات، پێشکەشکار لە بی بی سی دوو (٢٠٢١)
- جیهانی پێشکەشکار، بی بی سی دوو (٢٠٢١)
خەڵاتەکان و شەرەفەکان
کۆکس زۆر خەڵاتی بۆ هەوڵەکانی بڵاوکردنەوەی زانست وەرگرت. لە ساڵی ٢٠٠٢دا بە هاوڕێیەکی نێودەوڵەتی یانەی دۆزەرەوەکان هەڵبژێردرا و لە ساڵی ٢٠٠٦دا خەڵاتی لۆرد کێلڤینی کۆمەڵەی بەریتانیای وەرگرت. زۆر جار قسەکەری سەرەکی بوو، لە فیستیڤاڵی زانستی ئوستڕالی و لە ساڵی ٢٠١٠دا لە پەیمانگای فیزیک کێلڤین بۆ ئەو کارەی لە پەیوەندی کردنی پێداچونەوە و جۆش و خرۆشی فیزیا بۆ ڕای گشتی کردبووی مەدالیا و خەڵاتی بردەوە.
لە ساڵیادی لەدایکبوونی لە ساڵی ٢٠١٠ بە ئەفسەری فەرمانی ئیمپڕاتۆریەتی بەریتانیا (OBE) دانرا، هەر لە ساڵیادی لەدایکبوونیدا لە ساڵی ٢٠٢٠ لە پای خزمەتگوزاری بۆ زانست وەک فەرماندەی فەرمانی ئیمپڕاتۆریەتی بەریتانیا (CBE) لە زانستدا هەڵبژێردرا.
لە ١٥ی ئازاری ٢٠١١ باشترین پێشکەشکار و باشترین پرۆگرامی زانستی مێژوویی لەلایەن کۆمەڵگای تەلەفزیۆنی شاهانەی بۆ (سەرسامی گەردوون) بردەوە. لە ٢٥ی ئازاری ٢٠١١دا دوو جار لە خەڵاتەکانی پەڕەی ڕۆژنامەگەریی بۆ باشترین نمایشکار لە ڕۆڵێکی نا نواندندا بردەوە، لە کاتێکدا کە (سەرسامی سیستمی خۆر) بە باشترین زنجیرەی دۆکیومێنتاری ساڵی ٢٠١٠ ناونرا.
لە تەمووزی ٢٠١٢ کۆکس دکتۆرای فەخری لە زانکۆی هودەرسفیڵد پێبەخشرا، کە لەلایەن بەڕێز پاتریک ستیوارت پێشکەشی کرا. دواتر لەو ساڵەدا لەلایەن بەڕێز پیتەر نایتەوە مەدالیای سەرۆکی پەیمانگای فیزیای پێبەخشرا و دواتر وتارێکی لەسەر بەهای پەروەردە لە زانست و پێویستی وەبەرهێنانی زیاتر لە نەوەکانی داهاتووی زانایاندا پێشکەش کرد. لە ٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٢ کۆکس دکتۆرای فەخری لەلایەن زانکۆی ئۆوپنەوە بە هۆی بەشدارییە دەگمەنەکانی لە پەروەردە و ڕۆشنبیریدا پێبەخشرا. لە ساڵی ٢٠١٢دا خەڵاتی میشێل فارادای لەلایەن کۆمەڵگای شاهانەییەوە وەرگرت. بۆ کارە نایابەکانی لە پەیوەندی زانستیدا لە ساڵی ٢٠١٦دا بە هاوڕێی کۆمەڵگەی شاهانە هەڵبژێردرا.
