ناوه‌ڕۆك
ناساندن
جەنگی جیهانیی یەکەم (بە ئینگلیزی: World War I، بە عەرەبی: الحرب العالمية الأولى)، زۆرجار بە کورتکراوەی (WW1)، کە بە جەنگی گەورەش ناسراوە، یەکێک بوو لە کوشندەترین ململانێ جیهانییەکان لە مێژوودا. جەنگاوەرانی سەرەکیی جەنگەکە زۆربەی ئەورووپا و ئیمپراتۆریەتی کۆلۆنیالیزمیان لەخۆگرتبوو، هەروەها هەریەک لە ئیمپراتۆریەتی ڕووسیا، ئەمریکا، ئیمپراتۆریەتی عوسمانی و ئیمپراتۆریەتی ژاپۆن، لەگەڵ شەڕکردن لە سەرانسەری ئەورووپا، ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئەفریقا، زەریای هێمن و بەشێک لە ئاسیا. بە مەزەندەکردن ٩ ملیۆن سەرباز لە شەڕەکاندا کوژراون، لەگەڵ ٢٣ ملیۆن بریندار، لە کاتێکدا ٥ ملیۆن هاووڵاتی مەدەنی لە ئەنجامی چالاکییە سەربازییەکان و برسێتی و نەخۆشییەوە گیانیان لەدەستدا. ملیۆنان کەسی دیکە لە جینۆسایدەکانی ناو ئیمپراتۆریەتی عوسمانی و لە پەتای ئەنفلۆنزای ساڵی ١٩١٨ گیانیان لەدەستدا، کە بەهۆی جووڵەی شەڕڤانان لە کاتی جەنگدا خراپتر بوو.
شانۆکانی باشوور
شەڕ لە باڵکان
لە بەرانبەر ڕووسیا لە ڕۆژهەڵات، نەمسا-مەجارستان توانی تەنها یەک لەسەر سێی سوپای وڵاتەکەی بۆ هێرشکردنە سەر سربیا دابنێت. دوای ئەوەی نەمساییەکان زیانێکی زۆریان بەرکەوت، بۆ ماوەیەکی کورت پایتەختی وڵاتەکە واتە بەلگراد داگیر کرا. هێرشێکی دژە هێرشی سربیا لە شەڕی کۆلوبارا سەرکەوتوو بوو لە دەرکردنی ئەوان لە وڵاتەکە تا کۆتایی ساڵی ١٩١٤. بۆ دە مانگی یەکەمی ساڵی ١٩١٥، نەمسا-مەجارستان زۆربەی یەدەگە سەربازییەکانی بۆ شەڕی ئیتاڵیا بەکارهێنا. بەڵام دیپلۆماتکارانی ئەڵمانی و نەمسا-مەجارستان بە ڕازیکردنی بولگاریا بۆ ئەوەی بەشداری هێرشکردنە سەر سربیا بکەن، کودەتایەکیان ئەنجام دا. پارێزگاکانی نەمسا-مەجارستان لە سلۆڤینیا و کرواتیا و بۆسنە سەربازیان بۆ نەمسا-مەجارستان دابین کرد لە شەڕی سربیا، ڕووسیا و ئیتاڵیا. مۆنتینیگرۆش هاوپەیمانی خۆی لەگەڵ سربیا کرد.
بولگاریا لە ١٤ی تشرینی یەکەمی ١٩١٥ شەڕی دژی سربیا ڕاگەیاند و بەشداری لە هێرشەکەی سوپای نەمسا-مەجارستان لە ژێر سوپای ماکنسن کرد کە ٢٥٠ هەزار کەسی تێدابوو. لە ماوەی کەمێک زیاتر لە مانگێکدا سربیا داگیرکرا، چونکە زلهێزەکانی ناوەڕاست کە بولگاریای تێدابوو، بە گشتی ٦٠٠ هەزار سەربازیان نارد. سوپای سربیا کە لە دوو بەرەدا شەڕی دەکرد و ڕووبەڕووی شکستی دڵنیا بووەوە، پاشەکشەی کرد بۆ باکووری ئەلبانیا. سربەکان لە شەڕی کۆسۆڤۆ تووشی شکست بوون. مۆنتینیگرۆ لە شەڕی مۆجکۆڤاچ لە ٦-٧ی کانوونی دووەمی ١٩١٦ پاشەکشەی سربیای بەرەو کەنارەکانی ئادریاتیک داپۆشی و پشتیوانیی کرد، بەڵام لە کۆتاییدا نەمساییەکان مۆنتینیگرۆیان داگیرکرد. ئەو سەربازانەی سربیا کە لە ژیاندا مابوون، بە کەشتی بەرەو یۆنان گواسترانەوە.دوای داگیرکردنی، سربیا لە نێوان نەمسا-مەجارستان و بولگاریادا دابەش بوو.
لە کۆتایی ساڵی ١٩١٥ هێزێکی فەرەنسی-بەریتانی لە شاری سالۆنیکا لە یۆنان نیشتەوە بۆ پێشکەشکردنی هاوکاری و فشارخستنە سەر حکوومەتەکەی بۆ ئەوەی شەڕ لە دژی زلهێزە ناوەندییەکان ڕابگەیەنێت. بەڵام پاشای لایەنگری ئەڵمانیا کۆنستنتینی یەکەم، پێش هاتنی هێزی هاوپەیمانان، حکوومەتی لایەنگریی هاوپەیمانانی ئێلێفتریۆس ڤێنیزێلۆسی لە کارەکەی دوورخستەوە. دوای دانوستانێکی چڕ و ڕووبەڕووبوونەوەی چەکداری لە ئەسینا لە نێوان هێزەکانی هاوپەیمانان و هێزی شاهانە، پاشای یۆنان دەستی لەکارکێشایەوە و ئەسکەندەری دووەمی کوڕی جێگەی گرتەوە؛ یۆنان لە مانگی حوزەیرانی ساڵی ١٩١٧ بە فەرمی لەلایەن هاوپەیمانانەوە چووە نێو شەڕ.
دواجار سەربازانی سربیا و فەرەنسا لە ئەیلوولی ١٩١٨ لە هێرشی ڤاردار پێشکەوتنێکیان بەدەستهێنا، دوای ئەوەی زۆربەی سەربازانی ئەڵمانیا و نەمسا-مەجارستان کشابوونەوە. بولگارییەکان لە شەڕی جەمسەری دۆبرۆدا شکستیان هێنا و تا ٢٥ی ئەیلوول سەربازانی بەریتانیا و فەرەنسا سنوورەکانیان بەزاندبوو بۆ ناو بولگاریا دوای چوار ڕۆژ، لە ٢٩ی ئەیلوولی ١٩١٨، بولگاریا خۆی بەدەستەوەدا.
ئیمپراتۆریەتی عوسمانی
عوسمانییەکان لە ڕێگەی کەناڵی سوێزەوە هەڕەشەیان لە خاکەکانی قەوقازی ڕووسیا و پەیوەندییەکانی بەریتانیا لەگەڵ هیندستان کرد. لەگەڵ پێشکەوتنی ململانێکان، ئیمپراتۆریەتی عوسمانی سوودی لە سەرقاڵیی زلهێزەکانی ئەورووپا بە شەڕ وەرگرت و پاکتاوکردنی نەتەوەیی بەرفراوانی لە دانیشتووانی ڕەسەنی مەسیحی ئەرمەنی و یۆنانی و ئاشووری ئەنجامدا، کە بە کۆمەڵکوژیی ئەرمەنییەکان و کۆمەڵکوژیی یۆنانی و کۆمەڵکوژیی ئاشوورییەکان ناسراون.
ئینگلیز و فەرەنسییەکان بە هەڵمەتەکانی گالیپۆلی (١٩١٥) و میزۆپۆتامیا (١٩١٤) بەرەی دەرەوەی وڵاتیان کردەوە. لە گالیپۆلی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی بە سەرکەوتوویی گەلەی سوپای بەریتانیا و فەرەنسی و ئوسترالیا و نیوزلەندی بەرپەرچ دایەوە. لە میزۆپۆتامیا، بە پێچەوانەوە، دوای شکستی بەرگریکارانی بەریتانیا لە گەمارۆدانی کووت لەلایەن عوسمانییەکانەوە لە ساڵانی ١٩١٥ و ١٩١٦، هێزەکانی ئیمپراتۆری بەریتانیا خۆیان ڕێکخستەوە و لە ئازاری ١٩١٧ بەغدایان گرت. ئینگلیزەکان لە میزۆپۆتامیا لەلایەن چەکدارە ناوخۆییەکانی عەرەب و ئاشوورییەوە یارمەتیان دەدرا، لە کاتێکدا عوسمانییەکان هۆزە ناوخۆییەکانی کورد و تورکمانیان دامەزراند بۆ دژایەتی ئینگلیز.
زیاتر لە ڕۆژاوا، کەناڵی سوێس لە ساڵانی ١٩١٥ و ١٩١٦ لە هێرشەکانی عوسمانییەکان بەرگری لێکرا؛ لە مانگی ئابدا هێزێکی ئەڵمانی و عوسمانی لە شەڕی ڕۆمانی لەلایەن گەلەی سوارەکانی ئەنزاک و گەلەی پیادەی ٥٢ (لۆلاند) شکستی هێنا. دوای ئەم سەرکەوتنە، هێزێکی میسری پێشڕەوی کرد بەسەر نیمچەدوورگەی سینادا، لە شەڕی مەغزەبە هێزەکانی عوسمانییان پاڵنایەوە بۆ دواوە لە مانگی کانوونی دووەم و لە کانوونی دووەمی ١٩١٧ لە شەڕی رەفەح لەسەر سنووری نێوان سینای میسری و فەلەستینیی عوسمانی دووبارە سەرکەوتن.
سوپای ڕووسیا بەگشتی لە هەڵمەتی قەفقازدا سەرکەوتنیان بەدەستهێنا. ئەنوەر پاشا فەرماندەی باڵای هێزە چەکدارەکانی عوسمانی، خۆپەرست بوو و خەونی بە داگیرکردنی ئاسیای ناوەڕاست و ئەو ناوچانەی بینی کە پێشتر بە ڕووسیا لەدەستیان دابوو. بەڵام توانای نەبوو. لە کانوونی دووەمی ساڵی ١٩١٤ بە ١٠٠ هەزار سەربازەوە هێرشێکی بۆ سەر ڕووسەکان لە قەفقاز دەستپێکرد، پێداگری لەسەر هێرشی بەرەیی کرد بۆ سەر پێگە شاخاوییەکانی ڕووسیا لە زستاندا. لە شەڕی ساریکامیش ٨٦%ی هێزەکەی لەدەستدا.
ئیمپراتۆریەتی عوسمانی بە پشتیوانی ئەڵمانیا لە کانوونی دووەمی ساڵی ١٩١٤ هێرشی کردە سەر فارس (ئێرانی ئێستا) لە هەوڵێکدا بۆ بڕینی دەستڕاگەیشتنی بەریتانیا و ڕووسیا بۆ کۆگاکانی نەوت لە دەوروبەری باکۆ لە نزیک دەریای خەزەر. فارس کە بە ڕواڵەت بێلایەن بوو، لە مێژ بوو لە ژێر کایەکانی کاریگەریی بەریتانیا و ڕووسیادا بوو. عوسمانییەکان و ئەڵمانییەکان لەلایەن هێزە کوردی و ئازەرییەکانەوە هاوکاری دەکران، لەگەڵ ژمارەیەکی زۆر لە هۆزە گەورەکانی ئێران، وەک قەشقەیی، تەنگستانی، لوڕ، و خەمسە، لە کاتێکدا ڕووس و ئینگلیزەکان پشتیوانی هێزەکانی ئەرمەن و ئاشووریان هەبوو. هەڵمەتی فارس تا ساڵی ١٩١٨ بەردەوام بوو و بە شکست بۆ عوسمانیەکان و هاوپەیمانەکانیان کۆتایی هات. بەڵام کشانەوەی ڕووسیا لە شەڕ لە ساڵی ١٩١٧ بووە هۆی ئەوەی کە هێزەکانی ئەرمەنستان و ئاشووری کە زنجیرەیەک شکستیان بەسەر هێزەکانی عوسمانییەکان و هاوپەیمانەکانیاندا هێنابوو، گەمارۆ بدرێن و چەکیان پێ نەمێنێت و ناچاربوون بەرەو هێڵەکانی بەریتانیا لە باکووری میزۆپۆتامیا بڕۆن.
ژەنەڕاڵ یودنیچ، فەرماندەی ڕووسیا لە ساڵی ١٩١٥ تا ١٩١٦، تورکەکانی لە زۆربەی باشووری قەفقاز دەرکرد. لە کاتی هەڵمەتی ساڵی ١٩١٦دا، ڕووسەکان لە هێرشی ئەرزرۆمدا تورکەکانیان شکست پێهێنا، هەروەها ترابزۆنیان داگیرکرد. لە ساڵی ١٩١٧دا نیکۆلاسی دووکی گەورەی ڕووسیا فەرماندەیی بەرەی قەفقازی وەرگرت. نیکۆلاس پلانی هێڵی ئاسنی لە جۆرجیای ڕووسیاوە بۆ ناوچە داگیرکراوەکان دانا بۆ ئەوەی بتوانرێت پێداویستی نوێ بۆ هێرشێکی نوێ لە ساڵی ١٩١٧دا بهێنێتە ئاراوە. بەڵام لە مانگی ئازاری ١٩١٧، تزار بەهۆی شۆڕشەوە ڕووخا.
ڕاپەڕینی عەرەبی کە لەلایەن نووسینگەی عەرەبی فەرمانگەی دەرەوەی بەریتانیاوە هاندرابوو، لە مانگی حوزەیرانی ساڵی ١٩١٦ بە شەڕی مەککە دەستیپێکرد، بە سەرۆکایەتی شەریف حوسێنی مەککە و بە خۆبەدەستەوەدانی عوسمانی لە دیمەشق کۆتایی هات. فەخری پاشا، فەرماندەی عوسمانیی مەدینە، زیاتر لە دوو ساڵ و نیو لە کاتی گەمارۆدانی مەدینە بەرخۆدانی کرد، پێش ئەوەی لە مانگی یەکی ساڵی ١٩١٩دا خۆی ڕادەست بکات. هۆزی سێنوسی، بەدرێژایی سنووری لیبیای ئیتاڵیا و میسری بەریتانیا، کە لەلایەن تورکەکانەوە هاندرابوون و چەکدارکرابوون، شەڕێکی گەریلایان بە قەبارەیەکی بچووک دژی سەربازانی هاوپەیمانان ئەنجامدا. ئینگلیزەکان ناچار بوون ١٢ هەزار سەرباز ڕەوانە بکەن بۆ دژایەتیکردنیان لە هەڵمەتی سێنوسیدا. دواجار یاخیبوونەکەیان لە ناوەڕاستی ساڵی ١٩١٦دا کۆتایی پێهێنرا. کۆی گشتی قوربانیانی هاوپەیمانان لە بەرەکانی عوسمانی ٦٥٠ هەزار پیاو بوو. کۆی گشتی قوربانیانی عوسمانییەکان ٧٢٥ هەزار کەس و ٣٢٥ هەزار کوژراو و ٤٠٠ هەزار بریندار بوو.
بەرەی ئیتاڵی
هەرچەندە ئیتالیا لە ساڵی ١٨٨٢ پەیوەندی بە هاوپەیمانی سێ لایەنەوە کرد، بەڵام پەیماننامەیەک لەگەڵ دوژمنە نەمساییە تەقلیدییەکەی ئەوەندە مشتومڕاوی بوو کە حکوومەتەکانی دواتر بوونی ئەویان ڕەتکردەوە. لە ساڵی ١٩٠٢، ڕۆما بە نهێنی لەگەڵ فەرەنسا ڕێککەوت کە بێلایەن بمێنێتەوە ئەگەر دووەمیان لەلایەن ئەڵمانیاوە هێرشی بکرێتە سەر، ئەمەش بە شێوەیەکی کاریگەر ڕۆڵی ئیتاڵیای لە هاوپەیمانی سێ لایەنەدا پووچەڵکردەوە.
کاتێک شەڕەکە لە ساڵی ١٩١٤ دەستی پێکرد، ئیتاڵیا ئاماژەی بەوەدا کە هاوپەیمانی سێ کەسی سروشتی بەرگرییە و ناچار نییە پشتگیری لە هێرشی نەمسا بکات بۆ سەر سربیا. کاتێکیش تورکیا بوو بە ئەندام لە مانگی ئەیلوولدا دژایەتییەکانی زیاتر بوون، چونکە لە ساڵی ١٩١١ ئیتالیا موڵک و ماڵی عوسمانی لە لیبیا و دوورگەکانی دۆدیکان داگیر کردبوو. بۆ دەستەبەرکردنی بێلایەنیی ئیتالیا، زلهێزە ناوەندییەکان پارێزگاری فەرەنسیی توونسیان پێشکەش کرد، لە کاتێکدا لە بەرانبەر چوونە ناوەوەی دەستبەجێی ئیتاڵیا بۆ ناو جەنگ، هاوپەیمانان بە داواکارییەکانیان بۆ خاکی نەمسا و سەروەری بەسەر دۆدیکانەکاندا ڕازی بوون. هەرچەندە بە نهێنی مانەوە، بەڵام ئەم بڕگانە لە مانگی نیسانی ساڵی ١٩١٥دا جێگیرکران لە پەیمانی لەندەن؛ بۆیە ئیتالیا پەیوەندی بە سێ ئینتێنتەوە کرد و لە ٢٣ی ئایاردا شەڕی دژی نەمسا-مەجارستان ڕاگەیاند، دوای پازدە مانگیش جەنگی دژی ئەڵمانیا ڕاگەیاند.
سوپای ئیتالیا پێش ساڵی ١٩١٤ لاوازترین سوپای ئەورووپا بوو، کەمیی ئەفسەر و پیاوی ڕاهێنراو و گواستنەوەی گونجاو و چەکی مۆدێرن دیارترین کێشەکانی بوو؛ تا مانگی نیسانی ساڵی ١٩١٥، هەندێک لەم کەموکوڕیانە چارەسەر کران بەڵام هێشتا ئامادە نەبوون بۆ هێرشە گەورەکە کە پەیمانی لەندەن داوایان لێدەکرد. بەڵام جەنگ لە ناوچە بەرزەکان دەکرا، شەڕەکان لە بەرزایی زیاتر لە ٣٠٠٠ مەتر لە بەرزاییەکانی ئەلب و دۆلۆمیت ڕوویدا، لە نێوان ساڵانی ١٩١٥ و ١٩١٧، فەرماندەی ئیتاڵی، لویجی کادۆرنا، دەستی بە کارەکانی کرد و زنجیرەیەک هێرشی بەرەیی بەدرێژایی ئیسۆنزۆ ئەنجام دا کە پێشکەوتنێکی کەمی بەدەستهێنا و ژیانی زۆر کەسی بەفیڕۆدا؛ تا کۆتایی جەنگەکە، کۆی گشتی کوژراوانی شەڕی ئیتالیا نزیکەی ٥٤٨ هەزار کەس بوو.
لە بەهاری ساڵی ١٩١٦ نەمسا-مەجارستان لە ئاسیاگۆ لە سترافیکسپێدیشن هێرشی پێچەوانەیان کردە سەر ئیتالیا، بەڵام پێشکەوتنێکی کەمیان بەدەستهێنا و لەلایەن ئیتاڵییەکانەوە پاڵیان پێورا بۆ تیرۆل. هەرچەندە گەلەیەکی ئیتاڵی لە مانگی ئایاری ساڵی ١٩١٦ باشووری ئەلبانیایان داگیرکرد، بەڵام سەرنجی سەرەکییان بەرەی ئیسۆنزۆ بوو کە دوای گرتنی گۆریزیا لە ئابی ١٩١٦ تا تشرینی یەکەمی ١٩١٧ بە جێگیری مایەوە. دووەم هێرشی نەمسا لە مانگی حوزەیرانی ساڵی ١٩١٨دا بەرپەرچدرایەوە و تا مانگی تشرینی یەکەم ڕوون بوو کە زلهێزە ناوەندییەکان لە شەڕەکەدا دۆڕاون. لە ٢٤ی تشرینی یەکەمدا دیاز شەڕی ڤیتۆریۆ ڤێنێتۆی دەستپێکرد و سەرەتا بەرخۆدانی سەرسەختی بەرەوڕوو بووەوە، بەڵام لەگەڵ داڕمانی نەمسا-مەجارستان، یەکە هەنگارییەکان لە ئیتالیا خۆیان بەدەستەوەدا و کاتێک ئەمە پەسەند کرا، زۆر کەسی دیکەش خۆیان بەدەستەوە دا و سوپای ئیمپراتۆری هەڵوەشایەوە، ئیتالییەکان دەستیان بەسەر ٣٠٠ هەزار دیلدا گرت.
بەشداریی ڕۆمانیا
سەرەڕای ئەوەی بە نهێنی ڕەزامەندی دەربڕی لەسەر پشتگیریکردنی هاوپەیمانی سێ لایەنە لە ساڵی ١٨٨٣، ڕۆمانیا زیاتر خۆی لە ناکۆکی لەگەڵ زلهێزە ناوەندییەکان بینیەوە، لەگەڵ دابەشبوونی دەسەڵاتداران بۆ لایەنی لایەنگریی ئەڵمانیا و لایەنگریی هاوپەیمانان، ڕۆمانیا لە ساڵی ١٩١٤دا بێلایەن بوو و بۆ دوو ساڵی داهاتوو ئەم پێگەیەیان پاراست، لە هەمان کاتدا ڕێگەیان بە ئەڵمانیا و نەمسا دا کە پێداویستییە سەربازییەکان و ڕاوێژکارەکان لە سەرانسەری خاکی ڕۆمانیادا بگوازنەوە.
لە ئەیلوولی ١٩١٤، ڕووسیا دانی بە مافەکانی ڕۆمانیادا نا بۆ ئەوەی خاکەکانی نەمسا-مەجارستان بگرێت لەوانەش ترانسیلڤانیا و بانات کە بەدەستهێنانیان پشتیوانییەکی بەرفراوانی جەماوەری هەبوو، و سەرکەوتنی ڕووسیا لە دژی نەمسا وایکرد ڕۆمانیا لە پەیماننامەی ئابی ١٩١٦ی بوخارێستدا پەیوەندی بە هاوپەیمانانەوە بکات. بەپێی پلانی ستراتیژی کە بە گریمانەی Z ناسراوە، سوپای ڕۆمانیا پلانی هێرشکردنە سەر ترانسیلڤانیای دانا، لە هەمان کاتدا بەرگری لە باشووری دۆبرۆجا و جیورجیو دەکرد لە بەرانبەر ئەگەری هێرشی پێچەوانەی بولگاریا. لە ٢٧ی ئابی ١٩١٦، هێرشیان کردە سەر ترانسیلڤانیا و بەشێکی بەرچاوی پارێزگاکەیان داگیرکرد پێش ئەوەی لەلایەن سوپای ٩ی ئەڵمانیا، بە سەرۆکایەتی سەرۆکی ئەرکانی پێشووی سوپای ئەڵمانیا فالکنهاین بەرپەرچ بدرێنەوە.
نزیکەی ١٦%ی دانیشتوانی نەمسا-مەجارستانی پێش جەنگ لە ڕۆمانییە نەتەوەییەکان پێکهاتبوون، کە دڵسۆزییان لەگەڵ پێشکەوتنی شەڕەکەدا کاڵ بووەوە؛ تا ساڵی ١٩١٧ زیاتر لە ٥٠%ی ئەو ٣٠٠ هەزار کەسەی لە سوپای ئیمپراتۆری هەڵهاتن. دیلەکانی جەنگ کە لەلایەن ئیمپراتۆریەتی ڕووسیاوە بەدەستەوە بوو، گەلەی خۆبەخشیی ڕۆمانیایان پێکهێنا کە لە ساڵی ١٩١٧ دا گەڕێنرانەوە بۆ ڕۆمانیا سوپای ڕۆمانیا توانی هێرشێکی زلهێزەکانی ناوەڕاست. ڕۆمانیا دوای ئەوەی شۆڕشی ئۆکتۆبەر ڕووسیای ناچار کرد بکشێتەوە تووشی کێشە بوو و هەر بۆیە لە ٩ی کانوونی دووەمی ١٩١٧ ئاگربەستی واژۆ کرد. دوای دەستێوەردانەکانیان، کۆماری دیموکراتی سەربەخۆی مۆڵداڤیا لە شوباتی ساڵی ١٩١٨ پێکهێنرا و لە ٢٧ی ئازاردا دەنگی بە یەکێتیی لەگەڵ ڕۆمانیا دا.
لە ٧ی ئایاری ١٩١٨ ڕۆمانیا پەیماننامەی بوخارێستی لەگەڵ زلهێزە ناوەندییەکان واژۆ کرد، کە پەیماننامەی سەروەری ڕۆمانی بەسەر بێسارابیادا ناساند لە بەرانبەر دەستبەسەرداگرتنی کۆنترۆڵی چیای کارپاتیا بە نەمسا-مەجارستان و پێدانی ئیمتیازاتی نەوت بە ئەڵمانیا. هەرچەندە لەلایەن پەرلەمانەوە پەسەندکرا، بەڵام فێردیناندی یەکەم ڕەتیکردەوە پەیماننامەکە واژۆ بکات، بە هیوای سەرکەوتنی هاوپەیمانان؛ ڕۆمانیا لە ١٠ی تشرینی دووەمی ١٩١٨ بە یارمەتی هاوپەیمانانەوە هاتەوە ناو شەڕەوە و پەیمانی بوخارێست بە فەرمی بەهۆی ئاگربەستی ١١ی تشرینی دووەمی ١٩١٨ هەڵوەشایەوە.لە نێوان ساڵانی ١٩١٤ بۆ ١٩١٨، بە مەزەندەکردن ٤٠٠ بۆ ٦٠٠ هەزار ڕۆمانی نەتەوەیی لەگەڵ سوپای نەمسا-مەجارستان خزمەتیان کردووە، کە تا ١٥٠ هەزاریان لە چالاکییەکاندا کوژراون؛ کۆی گشتی مردنی سەربازی و مەدەنی لە سنوورەکانی هاوچەرخی ڕۆمانیا بە ٧٤٨ هەزار کەس مەزەندە دەکرێت.
