ناوه‌ڕۆك
ناساندن
مارکسیزم (بە ئینگلیزی: Marxism، بە عەرەبی: ماركسية) بیروباوەڕێکە کە لەلایەن کارل مارکس و تا ڕادەیەکی کەمتر لەلایەن فریدریش ئەنگڵسەوە لە ناوەڕاستی سەدەی نۆزدەهەمدا پەرەی پێدراوە. لە بنەڕەتدا لە سێ بیرۆکەی پەیوەندیدار پێکهاتبوو: ئەنترۆپۆلۆژیای فەلسەفی، تیۆری مێژوو و بەرنامەیەکی ئابووری و سیاسی. هەروەها مارکسیزمێکی تر هەیە وەک چۆن لەلایەن بزووتنەوە جۆراوجۆرەکانی سۆسیالیستییەوە لێی تێگەیشتوون و پراکتیزەیان کردووە، بە تایبەت پێش ساڵی ١٩١٤. پاشان مارکسیزمی سۆڤیەت هەیە وەک ئەوەی ڤلادیمێر ئیلیچ لینین کاری لەسەر کردووە و لەلایەن جۆزێف ستالینەوە دەستکاری کراوە، کە لە ژێر ناوی مارکسیزم-لینینزمدا خۆی بینییەوە و بوو بە بنەمای ئەو پارتە کۆمۆنیستیانەی کە لە دوای شۆڕشی ڕووسیا (١٩١٧) دامەزران.
مارکسیزم کاریگەرییەکی قوڵی لەسەر ئەکادیمیای جیهانی هەبووە، کاریگەریی زۆری لەسەر زۆر بوار هەبووە، لەوانە ئەنترۆپۆلۆژی، شوێنەوارناسی، تیۆری هونەر، تاوانناسی، توێژینەوەی فەرهەنگی، ئابووری، پەروەردە، ڕەوشت، تیۆری فیلم، جوگرافیا، مێژوونووسی، ڕەخنەی ئەدەبی، توێژینەوەی میدیا، فەلسەفە، زانستی سیاسی، دەروونناسی، خوێندنی زانست، کۆمەڵناسی، پلاندانانی شار و شانۆ.
بیری کارل مارکس
بەرهەمی نووسراوی مارکس ناتوانرێت لە فەلسەفەدا کورت بکرێتەوە، کۆی کارەکانی ڕەخنەیەکی ڕادیکاڵە لە فەلسەفە، بە تایبەت لە سیستمی ئایدیالیستی هیگڵ و فەلسەفەی چەپ و ڕاستی دوای هیگڵ. بەڵام تەنیا دژایەتی ئەو فەلسەفانە نییە. مارکس ڕایگەیاند کە دەبێت فەلسەفە ببێتە ڕاستی. مارکس پێی وابوو کە هەموو مەعریفەیەک ڕەخنەگرتنە لە ئایدیاکان. ئەو ئەزموونگەر نەبوو. بەڵکوو کارەکانی پڕن لە چەمکگەلێک (خۆبەدەستەوەدان، نامۆبوون، پراکسیس، کاری داهێنەرانە و بەها) کە لە فەیلەسووف و ئابووریناسانی پێشووەوە بۆی مابووەوە، لەوانە هیگڵ، یۆهان فیخت، ئیمانوێل کانت، ئادەم سمیس، دەیڤید ڕیکاردۆ و جۆن ستوارت میل. ئەوەی بە شێوەیەکی ناوازە تایبەتمەندە بە بیری مارکس ئەوەیە کە لەبری دووپاتکردنەوەی ئەو چەمکانەی سەبارەت بە کۆمەڵێک کێشەی وەک سروشتی مرۆڤ و مەعریفە و ماددەیە، هەوڵدەدات کێشەکان ببەستێتەوە بە ڕاستیی مێژوویی و کۆمەڵایەتی و سیاسی و ئابووری.
ماتریالیزمی مێژوویی
مارکس لە ساڵی ١٨٥٩ لە پێشەکی کتێبی "Zur Kritik der politischen Ökonomie" (بەشداری لە ڕەخنە لە ئابووری سیاسی)دا نووسیویەتی کە ئەو گریمانەیەی کە وەک بنەمایەک بۆ شیکارییەکانی بۆ کۆمەڵگا خزمەتی کردبوو، دەتوانرێت بە کورتی بەم شێوەیە داڕێژرێت:
"لە بەرهەمهێنانی کۆمەڵایەتیدا کە پیاوان بەردەوام دەبن، دەچنە ناو پەیوەندییەکی دیاریکراوەوە کە پێویستن و سەربەخۆن لە ویستی خۆیان، پەیوەندییەکانی بەرهەمهێنان کە هاوتای قۆناغێکی دیاریکراوی گەشەسەندنی هێزە ماددییەکانی بەرهەمهێنانیانن. کۆی گشتی ئەم پەیوەندیانەی بەرهەمهێنان پێکهاتەی ئابووری کۆمەڵگا پێکدەهێنێت، بناغەی ڕاستەقینە، کە سەرپێکهاتەیەکی یاسایی و سیاسی لەسەری سەرهەڵدەدات و فۆڕمی دیاریکراوی هۆشیاری کۆمەڵایەتی لەگەڵیدا دەگونجێت. شێوازی بەرهەمهێنان لە ژیانی ماددیدا سیفەتی گشتی پرۆسەی کۆمەڵایەتی و سیاسی و فیکری ژیان دیاری دەکات. ئەوە هۆشیاری مرۆڤەکان نییە کە بوونیان دیاری دەکات؛ بە پێچەوانەوە بوونی کۆمەڵایەتیانە کە هۆشیارییان دیاری دەکات".
ئەم گریمانەیە کە تا ئاستی یاسای مێژوویی بەرزکرایەوە، دواتر بە ماتریالیزمی مێژوویی ناوزەد کرا. مارکس لە کۆمەڵگەی سەرمایەداریدا بەکاری هێناوە، چ لە کتێبی (مانیفێست دێر کۆمۆنیستیشێن پارتێی) (١٨٤٨؛ مانیفێستی کۆمۆنیستی) و داس کاپیتاڵ (بەرگی یەکەمی ١٨٦٧؛ “پایتەخت”) و چ لە نووسینەکانی دیکەدا.
مارکس دووبارەبوونەوەی ململانێ چینایەتییەکانی بە هێزی بزوێنەری مێژووی مرۆڤایەتی زانی چونکە ئەم جۆرە ململانێیانە وەک قۆناغی ڕاگوزەری جیاوازی گەشەسەندن لە ئەورووپای ڕۆژئاوادا خۆیان نیشانداوە. بەم پێیە مارکس مێژووی مرۆڤایەتی بەو شێوەیە دیاری کردووە کە چوار قۆناغی گەشەسەندن لە پەیوەندییەکانی بەرهەمهێناندا دەگرێتەوە:
- کۆمۆنیزمی سەرەتایی: کۆمەڵگە خێڵەکییە هاوبەشەکان.
- کۆمەڵگای کۆیلە: گەشەسەندنی خێڵەکی بۆ ئەو شار-دەوڵەتەی کە ئەرستۆکراسی تێیدا لەدایک دەبێت.
- فیودالیزم: ئەرستۆکراتەکان چینی دەسەڵاتدارن لە کاتێکدا بازرگانەکان پەرەدەسەنن بۆ بۆرژوازی.
- سەرمایەداری: سەرمایەدارەکان چینی دەسەڵاتدارن، کە پرۆلیتاریا دروست دەکەن و بەکاری دەهێنن.
تێڕوانینی گشتی
مارکسیزم بە شیکردنەوەی بارودۆخی ماددی و چالاکییە ئابوورییەکانی پێویست بۆ بەدیهێنانی پێداویستییە ماددییەکانی مرۆڤ، هەوڵدەدات دیاردە کۆمەڵایەتییەکان لەناو هەر کۆمەڵگایەکی دیاریکراودا ڕوون بکاتەوە. وا گریمانە دەکات کە فۆڕمی ڕێکخستنی ئابووری، یان شێوازی بەرهەمهێنان، کاریگەری لەسەر هەموو دیاردە کۆمەڵایەتییەکانی تر هەیە، لەوانە پەیوەندییە کۆمەڵایەتییە فراوانەکان، دامەزراوە سیاسییەکان، سیستمی یاسایی، سیستمی کولتووری، جوانیناسی و ئایدۆلۆژیاکان. ئەم پەیوەندییە کۆمەڵایەتیانە، لەگەڵ سیستمی ئابووریدا، بنکە و سەرپێکهاتەیەک پێکدەهێنن. لەگەڵ باشتربوونی هێزەکانی بەرهەمهێنان (واتە تەکنەلۆجیا)، فۆرمەکانی ئێستای ڕێکخستنی بەرهەمهێنان بەسەرچوو دەبن و ڕێگری لە پێشکەوتنی زیاتر دەکەن. کارل مارکس نووسیویەتی: "لە قۆناغێکی دیاریکراوی گەشەکردندا، هێزە بەرهەمهێنەرە ماددییەکانی کۆمەڵگا لەگەڵ پەیوەندییە هەنووکەییەکانی بەرهەمهێناندا دێنە ململانێ یان -ئەمە تەنیا گوزارشت لە هەمان شت دەکات بە زاراوەی یاسایی- لەگەڵ پەیوەندییە موڵکایەتییەکان لە چوارچێوەی ئەوەی کە تا ئێستا تێیدا کاریان کردووە، لە فۆرمەکانی گەشەسەندنی هێزە بەرهەمدارەکانەوە ئەم پەیوەندیانە دەگۆڕدرێن بۆ کۆت و بەندی خۆیان. پاشان سەردەمێکی شۆڕشی کۆمەڵایەتی دەست پێدەکات”.
ئەم ناکاراییانە وەک دژایەتی کۆمەڵایەتی لە کۆمەڵگادا خۆیان دەردەخەن کە لە بەرامبەردا لە ئاستی خەباتی چینایەتیدا شەڕیان لەسەر دەکرێت. لە ژێر شێوازی بەرهەمهێنانی سەرمایەداریدا، ئەم ململانێیە لە نێوان ئەو کەمینانەی کە خاوەنی ئامرازەکانی بەرهەمهێنانن (بۆرژوازی) و زۆرینەی ڕەهای دانیشتووان کە کاڵا و خزمەتگوزاری بەرهەم دەهێنن (پرۆلیتاریا) بەدیدەهێنرێت. لەو بنەما گریمانەیەی کە دەڵێت گۆڕانی کۆمەڵایەتی لە ئەنجامی ململانێی نێوان چینە جیاوازەکانی ناو کۆمەڵگادا ڕوودەدات کە دژایەتی یەکتر دەکەن، مارکسیستێک بەو ئەنجامە دەگات کە سەرمایەداری پرۆلیتاریا دەقۆزێتەوە و ستەمی لێ دەکات، بۆیە سەرمایەداری بە ناچاری دەبێتە هۆی شۆڕشێکی پرۆلیتاریا. لە کۆمەڵگایەکی سۆسیالیستیدا، موڵکی تایبەت -وەک ئامرازی بەرهەمهێنان- بە خاوەندارێتی هاوبەش جێگەی دەگرتەوە. ئابوورییەکی سۆسیالیستی بەرهەمهێنان لەسەر بنەمای دروستکردنی قازانجی تایبەت نابێت، بەڵکوو لەسەر بنەمای پێوەرەکانی تێرکردنی پێداویستییەکانی مرۆڤ- واتە بەرهەمهێنان بۆ بەکارهێنان دەبێت.
ئیتیمۆلۆژی
دەستەواژەی مارکسیزم لەلایەن کارل کاوتسکییەوە (Karl Kautsky) بەناوبانگ بوو، کە لە کاتی ناکۆکی نێوان شوێنکەوتووانی ئۆرتۆدۆکس (ئامانجی ئاسانکردن و کۆدکردن و سیستماتیککردنی میتۆد و تیۆری مارکسیزمە) و ڕیڤیزیۆنیستی مارکسدا (ئەوانەی دەیانویست کۆمەڵێک لە تیۆرییەکانی مارکس نوێ بکرێنەوە) خۆی بە مارکسیستێکی ئۆرتۆدۆکس دەزانی. هەروەها دواتر ئیدوارد بێرنشتاینیش کە ڕکابەری کاوتسکی بوو لە بەرەی ڕیڤیزیۆنیستی ئەم زاراوەیەی بەکارهێنا. ئەنگڵس نە بۆ وەسفکردنی بۆچوونەکانی مارکس و نە بۆچوونەکانی خۆی پشتگیری لە بەکارهێنانی دەستەواژەی مارکسیزم نەکرد، چونکە وتی وتی کە ئەم زاراوەیە بە شێوەیەکی سووکایەتیپێکراو وەک بڕوانامەیەکی ڕیتۆریک لەلایەن ئەو کەسانەوە بەکاردەهێنرێت کە هەوڵدەدەن خۆیان وەک شوێنکەوتووی ڕاستەقینەی مارکس دەربخەن. لە ساڵی ١٨٨٢دا ئەنگڵس وتی مارکس ڕەخنەی لە پۆڵ لافارگ گرتووە کە خۆی بە مارکسی ناودەبات و دەڵێت ئەگەر بۆچوونەکانی لافارگ بە مارکسیست هەژمار بکرێن، ئەوا "تەنیا لە شتێک دڵنیایە و ئەویش ئەوەیە کە من مارکسیست نیم".
ڕەخنەگرتن لە سەرمایەداری
بە بڕوای شۆڕشگێڕ ڤلادیمێر لینینی تیۆریستی مارکسیست و سۆسیالیستی، "ناوەڕۆکی سەرەکی مارکسیزم ڕێبازی ئابووریی مارکس" بووە. مارکس پێی وابوو کە بۆرژوازی سەرمایەداری و ئابووریناسەکانیان ئەو شتە بەرەوپێش دەبەن کە ئەو بە درۆ دەیبینێت کە دەڵێن "بەرژەوەندی سەرمایەدار و کرێکار وەک یەکن". ئەو پێی وابوو کە ئەوان بەهۆی ئەو وتەوە ئەم کارە دەکەن کە دەڵێن "خێراترین گەشەی سەرمایەی بەرهەمدار" نەک تەنیا بۆ سەرمایەدارە دەوڵەمەندەکان باشترینە بەڵکوو بۆ کرێکارانیش، چونکە کاریان بۆ دابین دەکات. هێزی چینێکی کۆمەڵایەتی بۆ کۆنترۆڵکردنی ئامرازەکانی بەرهەمهێنان، توانای سوودوەرگرتنی خراپی لە چینەکانی تر هەیە. لە ژێر سایەی سەرمایەداریدا، تیۆری کارکردن بۆ بەها خەمی کارکردنە، کە بەهای کاڵایەک یەکسانە بەو کاتە کارییەی کە لە ڕووی کۆمەڵایەتییەوە پێویستە بۆ بەرهەمهێنانی. لە ژێر ئەم جۆرە بارودۆخانەدا، بەهای زیادە- جیاوازی نێوان بەهای بەرهەم هێنراو و بەهای وەرگیراو لەلایەن کرێکارێکەوە- هاوواتای زاراوەی کاری زیادەیە و بەم شێوەیە بەکارهێنانی سەرمایەداری وەک وەرگرتنی بەهای زیادە لە کرێکارەوە بەدی دێت.
لە ئابوورییەکانی پێش سەرمایەداریدا، بەکارهێنانی ناڕاستی کرێکار لە ڕێگەی ناچارکردنی جەستەییەوە بەدەست دەهات. لە ژێر شێوازی بەرهەمهێنانی سەرمایەداریدا، ئەو دەرەنجامانە بە شێوەیەکی نادیارتر بەدەست دەهێنرێن، چونکە کرێکاران خاوەنی ئامڕازەکانی بەرهەمهێنان نین و دەبێت "ئارەزوومەندانە" لەگەڵ سەرمایەدارێکدا بچنە ناو پەیوەندییەکی بەخراپ سوودوەرگرتنی کارکردنەوە لەگەڵ سەرمایەدارێکدا بۆ ئەوەی پێداویستییەکانی ژیان بەدەستبهێنن.
هاتنە ناوەوەی کرێکار بۆ ئەو جۆرە دامەزراندنە خۆبەخشانەیە کە ئەوان هەڵدەبژێرن بۆ کام سەرمایەدار کار بکات. بەڵام کرێکار دەبێت کار بکات یان برسی بێت، بەم شێوەیە بەکارهێنانی بەزۆر (ئیستغلالکردن) دڵنیاییە و سروشتی خۆبەخشانەی کرێکارێک کە لە کۆمەڵگەیەکی سەرمایەداریدا بەشداری دەکات، خەیاڵییە؛ ئەوە بەرهەمهێنانە نەک مامەڵە کە دەبێتە هۆی بەخراپ بەکارهێنانی کرێکار. مارکس جەختی لەوە کردەوە کە سەرمایەداری خۆی فێڵ لە کرێکار ناکات.
نامۆبوون (بە ئەڵمانی: Entfremdung) دوورکەوتنەوەی مرۆڤەکانە لە مرۆڤایەتی خۆیان، و دەرئەنجامێکی سیستماتیکی سەرمایەدارییە. لە ژێر سەرمایەداریدا بەرهەمی بەرهەمهێنان هی خاوەنکارەکانە، کە ئەو زیادەیەی کە کەسانی تر دروستیان کردووە زەوت دەکەن و بەم شێوەیە کرێکاری نامۆ دروست دەکەن. لە ڕوانگەی مارکسەوە، نامۆبوون تایبەتمەندییەکی بابەتییانەی دۆخی کرێکارانە لە سەرمایەداریدا.
چینە کۆمەڵایەتییەکان
مارکس چینە کۆمەڵایەتییەکان لەسەر بنەمای دوو پێوەر جیا دەکاتەوە، واتە خاوەندارێتی لە ئامرازەکانی بەرهەمهێنان و کۆنترۆڵکردنی دەسەڵاتی کاری ئەوانی تر. مارکس بە پەیڕەوکردنی ئەم پێوەرە چینایەتییە لەسەر بنەمای پەیوەندیی موڵکایەتی، چینبەندی کۆمەڵایەتی شێوازی بەرهەمهێنانی سەرمایەداری لەگەڵ ئەم گرووپە کۆمەڵایەتیانەی خوارەوەدا دەستنیشان کرد:
پرۆلیتاریا (Proletariat): "چینی کرێکاری مووچەخۆری مۆدێرن کە بەهۆی ئەوەی هیچ ئامرازێکی بەرهەمهێنانی تایبەت بە خۆیان نییە، بۆیە دەبێت هێز و توانای خۆیان بفرۆشن بۆ ئەوەی بژین." شێوازی بەرهەمهێنانی سەرمایەداری ئەو هەلومەرجانە دادەمەزرێنێت کە بۆرژوازی دەتوانێت پرۆلیتاریا بقۆزێتەوە، چونکە کاری کرێکار بەهایەکی زیاتر لەو مووچەیە دروست دەکات کە پێی دەدرێت.
- پرۆلتاریەتی لۆمپەن (Lumpenproletariat): دەرکراوەکانی کۆمەڵگا، وەک تاوانباران، سەرگەردان، سواڵکەر، یان لەشفرۆشەکان، بەبێ هیچ هۆشیارییەکی سیاسی و چینایەتی. مارکس بەهۆی ئەوەی هیچ بەرژەوەندییەکی لە کاروباری ئابووریی نەتەوەیی، چ جای نێودەوڵەتی، نەبوو، دەیوت کە ئەم دابەشکردنە تایبەتەی پرۆلیتاریا هیچ ڕۆڵێکی لە شۆڕشی کۆمەڵایەتی کۆتاییدا ناگێڕێت.
بۆرژوازی (Bourgeoisie): ئەوانەی "خاوەنی ئامرازەکانی بەرهەمهێنانن" و دەسەڵاتی کار لە پرۆلیتاریا دەکڕن، بەم شێوەیە پرۆلیتاریا دەقۆزنەوە. هەروەها دابەش دەبن بۆ بۆرژوازی و بۆرژوازی بچووک.
- بۆرژوازی بچووک (Petite bourgeoisie): ئەو کەسانەی کە کار دەکەن و توانای کڕینی هێزی کاری کەمیان هەیە (واتە خاوەن بزنسە بچووکەکان، خاوەن زەویەکانی جووتیاران و کرێکارانی بازرگانی). مارکسیزم پێشبینی دەکات کە داهێنانەوەی بەردەوامی ئامرازەکانی بەرهەمهێنان لە کۆتاییدا بۆرژوازی بچووک لەناو دەبات و لە چینی ناوەندەوە بۆ پرۆلیتاریا دابەزێنێت.
خاوەن خانووەکان: چینێکی کۆمەڵایەتی گرنگ لە مێژوودا کە هەندێک سامان و دەسەڵاتی پاراستووە.
جووتیاران و کرێکاران: چینێکی پەرش و بڵاو کە بێتوانا لە ڕێکخستن و کاریگەری گۆڕانکاری کۆمەڵایەتی-ئابووری، زۆربەیان دەچنە ناو چینی پرۆلیتاریا لە کاتێکدا هەندێکیان دەبنە خاوەن زەوی.
کۆمۆنیزم و شۆڕش و سۆسیالیزم
بە گوێرەی کتێبی دەستیی ئۆکسفۆردی کارل مارکس، "مارکس زۆر زاراوەی بەکارهێناوە بۆ ئاماژەکردن بە کۆمەڵگەیەکی دوای سەرمایەداری- مرۆڤگەرایی پۆزەتیڤ، سۆسیالیزم، کۆمۆنیزم، کایەی تاکگەرایی ئازاد، کۆمەڵەی ئازادی بەرهەمهێنەران و شتی تر. ئەو ئەم زاراوانەی بە تەواوی بە یەکەوە بەکارهێناوە." ئەو تێڕوانینەی کە 'سۆسیالیزم' و 'کۆمۆنیزم' قۆناغی مێژوویی جیاوازن، نامۆیە بە کارەکانی و تەنیا دوای مردنی چووە ناو فەرهەنگی مارکسیزمەوە. بەپێی تیۆری مارکسیستی ئۆرتۆدۆکس، ڕووخاندنی سەرمایەداری لەلایەن شۆڕشێکی سۆسیالیستی لە کۆمەڵگەی هاوچەرخدا دڵنیاییە. لە کاتێکدا کە حەتمی بوونی شۆڕشێکی سۆسیالیستی دواجار مشتومڕێکی زۆرە لە نێوان زۆرێک لە قوتابخانە جیاوازەکانی بیرکردنەوەی مارکسیستەکاندا، بەڵام هەموو مارکسیستەکان پێیان وایە سۆسیالیزم پێویستییەکە.
مارکسیستەکان دەڵێن کۆمەڵگای سۆسیالیستی بۆ زۆرینەی دانیشتوان زۆر باشترە لە هاوتا سەرمایەدارییەکەی. پێش شۆڕشی ڕووسیا، ڤلادیمێر لینین نووسیویەتی: "کۆمەڵایەتیکردنی بەرهەمهێنان بە دڵنیاییەوە دەبێتە هۆی گۆڕینی ئامرازەکانی بەرهەمهێنان بۆ موڵکی کۆمەڵگا ئەم گۆڕانکارییە ڕاستەوخۆ دەبێتە هۆی زیادبوونی بێئەندازەی بەرهەمهێنانی کار و کەمبوونەوەی کارکردن و کاتژمێرەکانی کار".
سەدەی ٢٠ و ٢١
لە ساڵی ١٩٥٩ شۆڕشی کوبا بووە هۆی سەرکەوتنی ڤیدڵ کاسترۆ و بزووتنەوەی ٢٦ی تەممووزی ئەو. هەرچەندە شۆڕشەکە بە ڕوونی سۆسیالیستی نەبوو، بەڵام لەگەڵ سەرکەوتندا کاسترۆ بەرەو پۆستی سەروەزیران بەرزبووەوە و مۆدێلی لینینی گەشەسەندنی سۆسیالیستی گرتەبەر و هاوپەیمانی لەگەڵ یەکێتیی سۆڤیەتدا دروستکرد. یەکێک لە سەرکردەکانی شۆڕشەکە، چێ گیڤارا، شۆڕشگێڕی مارکسیستی ئەرجەنتینی، دواتر ڕۆیشت بۆ یارمەتیدانی بزووتنەوە سۆسیالیستییە شۆڕشگێڕەکان لە کۆنگۆ-کینشاسا و بۆلیڤیا، لە کۆتاییدا لەلایەن حکوومەتی بۆلیڤیاوە کوژرا، لەوانەیە بە فەرمانی دەزگای هەواڵگریی ناوەندیی ئەمریکی (CIA) کوژرابێت. هەرچەندە ئەو بریکاری سی ئای ئەی کە بۆ گەڕان بەدوای گیڤارادا نێردرابوو، فێلیکس ڕۆدریگێز، وتی کە حەزی کردووە بە زیندوویی دەستگیری بکات بۆ ئەوەی وەک ئامڕازێکی مامەڵە لەگەڵ حکوومەتی نوێی کوبا کاری لەسەر بکەن. دوای مردنی بووە ئایکۆنێکی ناسراوی نێودەوڵەتی.
لە کۆماری گەلی چین، حکوومەتی ماوییەکان شۆڕشی کولتووری لە ساڵی ١٩٦٦ تا ١٩٧٦ ئەنجامدا بۆ پاککردنەوەی کۆمەڵگەی چین لە توخمە سەرمایەدارەکان و بەدیهێنانی سۆسیالیزم. لەگەڵ مردنی ماو تسی تۆنگ، ڕکابەرەکانی دەستیان بەسەر دەسەڵاتی سیاسیدا گرت و لە ژێر سەرکردایەتی دێنگ شیاوپینگدا زۆرێک لە سیاسەتەکانی سەردەمی شۆڕشی کولتووری ماو پێداچوونەوەیان بۆ کرا یان وازیان لێ هێنرا و بەشێکی زۆری کەرتی دەوڵەت بە تایبەت کرا.
لە کۆتایی هەشتاکانی سەدەی ڕابردوو و سەرەتای نەوەدەکاندا زۆربەی ئەو دەوڵەتانەی سۆسیالیستی بوون هەرەسیان هێنا، کە زۆربەیان ئایدیۆلۆژیای مارکسی-لینینییان هەڵگرتبوو. لە کۆتاییەکانی حەفتاکان و سەرەتای هەشتاکانی سەدەی ڕابردوودا، سەرهەڵدانی ڕاستڕەوی نوێ و سەرمایەداری نیولیبراڵ وەک ڕەوتی ئایدیۆلۆژی باڵادەست لە سیاسەتی ڕۆژئاوادا کە ڕۆناڵد ڕیگان سەرۆکی ئەمریکا و مارگریت تاتچەر سەروەزیرانی بەریتانیا پاڵپشتییان دەکرد، وایکرد ڕۆژئاوا هەڵوێستێکی شەڕانگێزتر بەرامبەر بە یەکێتیی سۆڤیەت و هاوپەیمانە لینینەکانی بگرێتە بەر.
هاوکات میخائیل گۆرباچۆڤی ڕیفۆرمخواز لە مارسی ١٩٨٥ بوو بە سکرتێری گشتیی حیزبی شیوعیی یەکێتیی سۆڤیەت و هەوڵیدا واز لە مۆدێلەکانی گەشەسەندنی لینینی بهێنێت و بەرەو سۆشیاڵ دیموکراسی بڕوات. لە کۆتاییدا، چاکسازییەکانی گۆرباچۆڤ لەگەڵ بەرزبوونەوەی ئاستی ناسیۆنالیزمی نەتەوەیی باو، بووە هۆی هەڵوەشاندنەوەی یەکێتیی سۆڤیەت لە کۆتایی ساڵی ١٩٩١ بۆ زنجیرەیەک وڵاتی نوێی پێکهێنا، کە هەموویان وازیان لە مۆدێلە مارکسیستەکان–لینینیەکان هێنا بۆ سۆسیالیزم، و زۆربەیان گۆڕانکارییان بەسەر ئابووریی وڵاتدا هێنا و گۆڕییان بە سەرمایەداری.
لە وەرچەرخانی سەدەی ٢١دا، چین، کوبا، لاوس، کۆریای باکوور و ڤێتنام تاکە دەوڵەتی مارکسیست-لینینی بە فەرمی مانەوە، هەرچەندە حکوومەتێکی ماوی بە سەرۆکایەتی پراچاندا لە ساڵی ٢٠٠٨ دوای خەباتێکی درێژخایەنی چەتەکان لە نیپاڵ دەسەڵاتی گرتە دەست.
هەروەها سەرەتای سەدەی ٢١ هەڵبژاردنی حکوومەتە سۆسیالیستیەکان لە چەندین وڵاتی ئەمریکای لاتین بینرا، کە دواتر بە "هەڵکێش‌وداکێشی پەمەیی" ناسرا؛ بەتایبەت حکوومەتی ڤەنزوێلا لەلایەن هوگۆ چاوێزەوە، ئەم ڕەوتە هەروەها هەڵبژاردنی ئیڤۆ مۆرالێس لە بۆلیڤیا، ڕافایل کۆریای لە ئیکوادۆر و دانیال ئۆرتیگا لە نیکاراگوای بەخۆیەوە بینی. ئەم حکوومەتە سۆسیالیستیانە لە ڕێگەی ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکانی وەک هاوپەیمانی بۆلیڤاری بۆ ئەمریکاوە هاوپەیمانی سیاسی و ئابوورییان دروستکرد، لەگەڵ کوبای مارکسیست-لێنینیستدا هاوپەیمانی خۆیان کرد. هەرچەندە هیچ کامیان ڕاستەوخۆ پشتگیری ڕێبازێکی ستالینییان نەدەکرد، بەڵام زۆربەیان دانیان بەوەدا نا کە کاریگەرییەکی بەرچاویان لەلایەن تیۆری مارکسیستەوە لەسەرە. هوگۆ چاوێز سەرۆکی ڤەنزوێلا لە کاتی سوێندخواردنی کابینەکەیدا و دوو ڕۆژ پێش دەستبەکاربوونی لە ١٠ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٧، خۆی وەک ترۆتسکی ڕاگەیاند. ڕێکخراوە ترۆتسکییەکانی ڤەنزوێلا چاوێز بە ترۆتسکیست نازانن، هەندێکیان بە ناسیۆنالیستێکی بۆرژوازی وەسف دەکەن، هەندێکی دیکەش بە سەرکردەیەکی شۆڕشگێڕی ڕاستگۆی دەزانن کە بەهۆی ئەوەی شیکارییەکی مارکسی نەبووە، هەڵەی گەورەی کردووە.
شی جین پینگ، سکرتێری گشتیی حیزبی شیوعیی چینی، پابەندبوونی قووڵبوونەوەی حیزبی شیوعیی چینی بە بیرۆکەکانی مارکس ڕاگەیاند. لە چالاکییەکدا کە بەبۆنەی ٢٠٠ ساڵەی لەدایکبوونی مارکس بەڕێوەچوو، شی وتی "دەبێت سوودەکان بەدەستبهێنین، دەستپێشخەرییەکە ببەینەوە، داهاتووش ببەینەوە". پێویستە بەردەوام توانای بەکارهێنانی مارکسیزم بۆ شیکردنەوە و چارەسەرکردنی کێشە پراکتیکییەکان باشتر بکەین، ئاماژەی بەوەشکردووە، مارکسیزم "چەکێکی ئایدیۆلۆژی بەهێزە بۆ ئێمە بۆ ئەوەی لە جیهان تێبگەین، یاسا بگرین، بەدوای ڕاستییەکاندا بگەڕێین و جیهان بگۆڕین". هەروەها شی جەختی لە گرنگی بەدواداچوون و بەردەوامبوونی نەریتی پارتی دیموکراتی گەلان و ئامێزگرتنی ڕابردووی شۆڕشگێڕانەی خۆی کردەوە.
